Сергей Граховский – поэт, представитель многих литературных жанров. Он оставил большое наследие. Это книги поэзии, прозы, детские произведения. В Белорусском музее литературы и искусства находится личный архив поэта – незавершенные рукописи, воспоминания, публикации, письма к высокопоставленным чиновникам об оказании помощи или решении проблем индивидуальных лиц или целого города, района.
В связи со столетием со дня рождения, которое отмечалось в (2013 г.), его дочь Татьяна Граховская опубликовала отдельные письма и просьбы Сергея Ивановича в журнале «Полымя» (№9, 2013 год).
С большой любовью и вниманием он относился к истории Рудобельского края, мужеству и героизму его солдат и партизан. Столицей партизанского движения называл Рудобелку. В своих воспоминаниях он пишет: «Как известно, 25 декабря 1962 года Октябрьский район был упразднен, несмотря на его историческую эпопею борьбы с кайзеровской Германией, белополяками, бандитскими формированиями после октябрьских событий. Об этом ярко свидетельствует повесть С. Граховского «Рудобельская республика», стихотворение, написанное им к 30-летию Победы в Великой Отечественной войне «Минута молчания», прочитанное им лично на митинге на братском кладбище в г.п. Октябрьский. Но несмотря на все заслуги, 30 декабря 1962 года был упразднен и присоединен к Светлогорскому району.
Возникли проблемы, связанные с трудностями населения, прежде всего с отдаленностью районного центра, житейские неурядицы: бездорожье, отсутствие самого необходимого для решения социальных вопросов и т.д. Ветераны войны, труда, видя социальные проблемы, обращались в самые высокие правительственные инстанции о возрождении района, чьим героизмом и трудом он был восстановлен и возрожден из пепла. В своем интервью районной газете «Чырвоны Кастрычнік» от 21 мая 2011 года В. Г. Железнов на вопрос главного редактора о том, что «С высоты прожитых лет и активно участвуя в делах трех периодов современной истории Октябрьщины, Вы вполне можете дать свою оценку современной жизни» Василий Герасимович ответил следующее: «Любое явление без людей не бывает. Они творят историю и эпоху. И я в свое время жил такой жизнью, как и все октябричане, не другой. Когда был секретарем комсомольской организации, собирал актив, ставил серьезные задачи и решал их совместно с молодежью интересно. Участвовал как член партии в жизни партийной организации. Еще равнялся на идеи и взгляды, деятельность жителей района, проявивших себя в годы войны. Вдумайтесь только: Е. А. Падуто, участник революции и бывший партизан, судья района, создал первый музей. Его товарищи были настоящими патриотами, защищали родину. Они бережно относились к району, лелеяли его, просто болели им. После упразднения нашей административной единицы ветераны Великой Отечественной войны во второй раз «отвоевали» район: писали письма П. М. Машерову, ездили с делегацией – и справедливость восторжествовала. 30 июля 1966 года район был восстановлен. Как на них не равняться и у них не учиться?..»
Конечно же, должный вклад в восстановление района внес и С. И. Граховский, который всем сердцем переживал за заслуги района во все сложнейшие времена истории. Об этом свидетельствуют письма Сергея Ивановича «Загадчыку ідэалагічнага аддзела ЦК КПБ тав. КУЗЬМІНУ А.Т.
Паважаны Аляксандр Трыфанавіч!
Я толькі што зноў наведаў гарадскі пасёлак Акцябрскі Светлагорскага раёна Гомельскай вобласці, зноў сустракаўся і гутарыў з былымі партызанамі Грамадзянскай і Айчыннай войнаў.
Вядома, усіх жыхароў паселка і навакольных весак, у першую чаргу, хвалюе пытанне пра аднаўленне раёна. За любою даведкаю з Акцябра да Светлагорска трэба ехаць за 112 кіламетраў, а з вескі Чырвоная Слабада – 152 км. У веснавую і асеннюю бездараж у раённы цэнтр вымушаны дабірацца праз Бабруйск і Жлобін.
У пасёлку Акцябрскі, з насельніцтвам 4,5 тысячы чалавек, няма ніякага клуба. Моладзі вечарамі няма куды дзецца, няма дзе разгарнуць і паказаць свае здольнасці, раскрыць свае таленты. Таму юнакі і дзяўчаты пакідаюць родныя мясціны і выязджаюць у гарады або ў суседнія раёны.
Вельмі дрэнна пастаўлена работа спажывецкай кааперацыі: пякарня прытулілася ў звычайнай вясковай хаце, дзе нельга забяспечыць элементарныя санітарныя ўмовы; не можа яна задаволіць патрэбы насельніцтва ў хлебе.
У пасёлку працуе сталовая і чайная. Ні ў адной з іх няма халадзільнікаў і халадзільных установак, прадукты псуюцца, і асартымент іх крайне абмежаваны. Затое ў сталовай і чайнай пануе страшэнны бруд і антысанітарыя, кухні падобны на курныя кузні.
У пасёлку адкрыты гаспадарчы магазін. Гэта ўзрадавала жыхыроў, якія ўсё яшчэ будуюцца і аднаўляюць свае вёскі. Але ў магазіне няма патрэбных цвікоў, толі, масленнай фарбы, не арганізаваны продаж бензіна для ўладальнікаў матацыклаў. А іх тут многа. Таму матацыклісты вымушаны «даставаць» гаручае ў заезджых шафёраў. У паселку вялікі вопыт на пральныя машыны, але з райспажыўсаюза ў Акцябрскі не прыслалі ні аднае. Летась з Светлагорска прывезлі ў акцябрскі гаспадарчы магазін 2 400 шкляных слоікаў для кансеравання фруктаў і гародніны, паклапаціліся прыслаць і адпаведную колькасць брашур аб тэхналогіі кансеравання. А крышкі для слоікаў рэалізавалі ў Светлагорску. Гэта людзі расказваюць, як сумны анекдот, як факт няўвагі і непавагі.
Адным словам, на забеспячэнне прадуктамі і таварамі першай неабходнасці, якіх больш там дастаткова ў гарадах і раёнах, у пас. Акцябрскі вельмі шмат справядлівых нараканняў.
У пасёлку працуе маслазавод. За дэкаду ён выпускае 16 тон масла. Але як ён яшчэ працуе, дзіву даешся. Хата, у якой ён размешчаны, трымаецца на падпорках, стан яе крайне аварыйны.
Неаднаразова складаліся праекты будаўніцтва новага памяшкання, на іх затрачана 15,5 тысячы рублеў, а будаўніцтва так і не распачыналася. Сродкі, заплочаныя праектным арганізацыям, выкінуты на вецер. Каб разабрацца ва ўсіх гэтых пытаннях, аўтарытэтнай камісіі неабходна неадкладна выехаць у пас. Акцябрскі.
Цяпер некалькі слоў аб ушанаванні памяці партызан і мірнага насельніцтва, якое загінула ў гады Грамадзянскай і Айчыннай войнаў.
К 50-годдзю Савецкай улады неабходна адшукаць і прывесці ў парадак магілы партызан Грамадзянскай вайны: Максіма Уса, Макавецкага, Майсея Раговіча, Васіля Званковіча, Віктара Вотчыча, Рыгора Пальцава, Рыгора і Сцяпана Падутаў, Кузьмы Кавалевіча і іншых. За гэта можа ўзяцца камсамол і старэйшыя вучні. У паселку Акцябрскі ў 1942 годзе ў клубе было спалена гітлераўцамі 648 чалавек: жанчын, дзяцей і старых. На тым месцы пастаўлены невялічкі помнік, а напісана на ім, што «тут пахаваны салдаты, сяржанты, афіцэры і партызаны». Народ абураецца, бо ў гэтай брацкай магіле няма ніводнага ваенаслужачага. Праўду трэба аднавіць для сучаснікаў і патомкаў.
Неабходна ўвекавечыць памяць 800 жыхароў вескі Рудня, спаленых фашыстамі. Месца іх гібелі заарана і засеяна.
Хоць і адзначана абеліскам памяць 720 спаленых жыхароў у в. Кавалі, але да кургана, які стаіць у полі, нават няма сцежкі. Магіла зарасла крапіваю і палыном.
Па сцежках славы былога Акцябрскага раёна кожны дзень праходзяць сотні школьнікаў-турыстаў. Яны вядуць дзеннікі, робяць здымкі, але ніхто не падумаў прывесці ў парадак забытыя магілы, хоць бы апалоць іх. Гэта справа моладзі, камсамольцаў, настаўнікаў і вучняў, але не ў парадку нядзельніка «па праполцы», а з вялікім выхаваўчым сэнсам.
Неабходна паскорыць прысваенне імя Аляксандра Салаўя Акцябрскай сярэдняй школе, а ўчастковай бальніцы трэба прысвоіць імя славутага партызанскага доктара, спаленага фашыстамі, Адама Антонавіча Чарнецкага.
Мясцовыя арганізацыі некалі звярталіся з такою прапановаю ў Міністэрства аховы здароўя, але ім нават нічога не адказалі. Мінскай і Гомельскай студыям тэлебачання варта было б арганізаваць перадачы з удзелам партызан Грамадзянскай і Айчыннай войнаў на Рудабельшчыне, а студыі хранікальна-дакументальных фільмаў распачаць работу над стварэннем карціны пра гэты легендарны край.
І яшчэ: трэба, каб у паселак Акцябрскі выехаў адказны работнік абласного аддзела сацыяльнага забяспечання і высветліў усе прэтэнзіі з вызначэннем пенсій былым партызанам і воінам. Там такіх пытанняў шмат.
Памятаючы, што Цэнтральны Камітэт Кампартыі Беларусі лічыць неабходным маральна і матэрыяльна падтрымаць былы Акцябрскі раён, прашу, як мага хутчэй, пачаць тую высакародную і вартую вялікай увагі справу. Калі патрэбен будзе які-небудзь мой удзел у гэтай рабоце, заўсёды гатоў яго прыняць.
Буду ўдзячны, калі паведаміце мне пра вынікі ранейшых і гэтых маіх просьб і прапаноў.
З прывітаннем і глыбокай павагай.
27.06.1966 г. Сяргей Грахоўскі» (БДАМЛМ, фонд 201, воп. 1, спр. 475, л. 1, 2, 2, 4).
Конечно, никакому сравнению сегодняшний уровень района не подлежит. Решено практически большинство проблем: строится жилье, созданы необходимые современные условия жизни. На должном уровне вопросы социального быта, заслуживает внимания высокий уровень культуры, образования, обслуживания населения. Изменилось отношение к населению со стороны вышестоящих органов, изучаются их запросы, вопросы путем постоянных встреч различных групп специалистов, организация прямых линий с руководителями различных служб и предприятий района, области, республики. Многое сделано в благоустройстве наших агрогородков, населенных пунктов.
Конечно, по-прежнему остается, как и во все времена, одна проблема – не хватало и не хватает градообразующих предприятий по созданию рабочих мест, чтобы население не сокращалось, а молодежь оставалась здесь. Ведь, как во все времена, она уезжает не потому, что очень любит город, т.к. жилье у нас строится комфортное и его проще построить, чем в городе. Просто не все находят себя, чтобы применить свои знания. Каждый октябричанин, с большой грустью вспоминая историю упразднения района, хочет, чтобы героическая Рудобелка как административная единица не исчезла с карты Беларуси. Для этого мы все должны думать, как нам развивать современные технологии по укрупнению и развитию таких районов, как наш, чтобы доказать уважение мужественным поколениям рудобельцев, которые так любили свою землю.
В связи с этим хотелось привести в пример недавно опубликованное в газете «Чырвоны Кастрычнік» стихотворение жительницы г. Минск Елены Сорока «Защитникам Рудобельской республики». Не исчезает у поколений рудобельцев любовь к истории родного края, они сохраняют ее героическое наследие.
Использованные источники: журнал «Полымя» №9 2013 год, книга «Памяць», газета «Чырвоны Кастрычнік» №40 от 21.05. 2011 г., №50 от 12.12.2015 г.
Л. С. Шейко,
научный сотрудник
ГУК «Центр истории
и культуры
Октябрьского района».
